در تاریکی هزاره‌ها ـ جلد دوم

کتاب در تاریکی هزاره‌ها، آخرین تألیف رفیق فقید ایرج اسکندری است که حاصل ده سال تحقیقات تاریخی و جامعه‌شناسی او درباره «روند فروپاشی جامعه بدوی و تشکیل نخستین دولت در سرزمین ایران است». رفیق اسکندری در پیش‌گفتار این کتاب چنین نوشته است:

«اسناد و مدارک کتبی و نیز شواهد باستان‌شناسی بسیاری نشان می‌دهد که لااقل از نیمه اول هزاره سوم تا نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد (یعنی تا زمان تشکیل دولت سرتا سری هخامنشی) چندین شهر دولت، دولت‌های منطقه‌ای و سپس یک دولت سرتاسری در بخش غربی سرزمین ایران پدید آمده‌اند که عمده‌ترین آن‌ها به ترتیب تاریخ تشکیل عبارتند از: دولت ایلام، دولت ماد، دولت هخامنشی.

به‌طوری که از مدارک مختلف برمی‌آید طی همین دوهزار سال حکومت‌های محلی چندی از قبیل گوتی، لولوبی، کاشی، حکومت‌های ماننایی، سکایی، مادی و پارسی نیز در مناطق غربی ایران در حال تکوین یا تشکیل بوده‌اند.

بدیهی است که این دولت‌ها از آسمان نازل نشده و یا به‌خودی خود از سرزمین سبز نشده‌اند. دولت مانند هر پدیده اجتماعی دیگر یک مقوله تاریخی است؛ یعنی حادث است و بنابراین پیدایش آن لزوماً زمانی را مفروض می‌دارد که دولت وجود نداشته است، یعنی پیش از تشکیل آن حاکمیت و اداره امور جامعه بر مبانی دیگری استوار بوده است.

از سوی دیگر چون دولت به‌مثابه یک پدیده اجتماعی از دورن جامعه نشأت می‌گیرد. ناگزیر تکوین و پیدایش و سازمان‌یابی آن در مرحله اول، معلول روند تحولی و شرایط تاریخی جامعه‌ای است که از درون آن برمی خیزد.»

جلد دوم این کتاب از دو بخش تشکیل شده است:

• روند قشربندی و پیدایش طبقات در جامعه بدوی ایران

• پیدایش دولت ایلام